DEPRESJA

---

Depresja w psychologii jest zaburzeniem nastroju charakteryzującym się długotrwałym uczuciem smutku, przygnębienia i brakiem zainteresowania lub przyjemności z codziennych aktywności. Jest to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych, które znacząco wpływa na jakość życia, funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Depresja może dotykać ludzi w każdym wieku i na różnych etapach życia.

Objawy depresji:

• Emocjonalne: Poczucie smutku, pustki, beznadziejności, lęk, drażliwość, irytacja, niskie poczucie własnej wartości.

• Poznawcze: Trudności w koncentracji, podejmowaniu decyzji, negatywne myślenie o przyszłości, myśli samobójcze.

• Fizyczne: Zmęczenie, brak energii, zmiany w apetycie (utrata lub nadmierny apetyt), zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność), bóle głowy, bóle ciała.

• Behawioralne: Wycofanie się z życia społecznego, unikanie kontaktów z innymi, zaniedbywanie obowiązków i hobby.

Rodzaje depresji:

1. Depresja kliniczna (depresja ciężka, major depressive disorder - MDD): Najcięższa postać depresji, która może trwać tygodnie, miesiące, a nawet lata. Wymaga leczenia psychologicznego i farmakologicznego.

2. Dystymia (przewlekła depresja): Mniej intensywna, ale długotrwała forma depresji, trwająca co najmniej dwa lata. Objawy są lżejsze, ale mogą trwać przez wiele lat.

3. Depresja sezonowa (SAD): Występuje głównie w miesiącach jesienno-zimowych, gdy jest mniej światła słonecznego. Charakterystyczne są objawy takie jak zmęczenie, obniżony nastrój i zmiany apetytu.

4. Depresja poporodowa: Występuje u kobiet po porodzie, często związana z gwałtownymi zmianami hormonalnymi oraz emocjonalnymi wyzwaniami macierzyństwa.

5. Depresja dwubiegunowa (choroba afektywna dwubiegunowa): Objawia się naprzemiennymi epizodami depresji oraz manii (stanów wyjątkowo podwyższonego nastroju).

6. Depresja maskowana: objawia się głównie występowaniem objawów somatycznych, które sprawiają, że osoba koncentruje się na stanie swojego ciała, nie uświadamiając sobie występowania depresji.

Przyczyny depresji:

Depresja ma złożone i wieloczynnikowe podłoże, które może obejmować:

• Biologiczne: Zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników (np. serotonina, dopamina), czynniki genetyczne, zmiany hormonalne.

• Psychologiczne: Trauma, utrata bliskiej osoby, długotrwały stres, trudności życiowe, zaburzenia osobowości, negatywne wzorce myślenia.

• Społeczne: Izolacja społeczna, problemy rodzinne, zawodowe, brak wsparcia społecznego, wydarzenia życiowe, takie jak rozwód czy utrata pracy.

 

Warto tutaj wspomnieć o depresji maskowanej, która jest rodzajem depresji, w której objawy emocjonalne, takie jak smutek czy przygnębienie, są stłumione lub nieświadomie ukrywane, natomiast na pierwszy plan wysuwają się dolegliwości somatyczne (fizyczne) lub nietypowe zachowania. Osoby cierpiące na depresję maskowaną często nie są świadome, że ich dolegliwości fizyczne mają podłoże psychiczne, co utrudnia postawienie prawidłowej diagnozy i odpowiednie leczenie.

Charakterystyka depresji maskowanej:

1. Dominacja objawów somatycznych: Zamiast tradycyjnych objawów depresji, takich jak smutek czy brak energii, pojawiają się różnorodne dolegliwości fizyczne. Mogą to być bóle głowy, bóle brzucha, problemy z układem trawiennym, bóle mięśni i stawów, zaburzenia snu, zmiany apetytu, przewlekłe zmęczenie czy problemy skórne. W takich przypadkach pacjenci często szukają pomocy u lekarzy różnych specjalizacji, nie zdając sobie sprawy, że przyczyną dolegliwości może być depresja.

2. Nietypowe zachowania i mechanizmy obronne: Depresja maskowana może objawiać się również poprzez nadużywanie alkoholu, substancji psychoaktywnych, kompulsywne jedzenie lub niezdrowe nawyki związane z pracą. Są to mechanizmy, które mają na celu ukrycie wewnętrznego cierpienia emocjonalnego.

3. Trudność w rozpoznaniu: Osoby z depresją maskowaną często zaprzeczają istnieniu problemów emocjonalnych, ponieważ ich dolegliwości fizyczne wydają się być jedynym zauważalnym problemem. W konsekwencji choroba może być nierozpoznana przez długi czas, co utrudnia rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.

4. Brak klasycznych objawów emocjonalnych: Smutek, apatia, czy poczucie beznadziejności, które są typowe dla depresji, mogą być stłumione lub całkowicie nieobecne. Zamiast tego pacjenci mogą wydawać się bardziej drażliwi, nerwowi, a nawet skłonni do agresji, co sprawia, że otoczenie nie dostrzega ich problemów psychicznych.

Przyczyny depresji maskowanej:

• Społeczne i kulturowe oczekiwania: W niektórych społeczeństwach i kulturach wyrażanie emocji, szczególnie niekorzystnych, trudnych może być uznawane za oznakę słabości. Osoby takie mogą nieświadomie tłumić swoje emocje i zamiast tego koncentrować się na dolegliwościach fizycznych.

• Mechanizmy obronne: Depresja maskowana może być formą nieświadomej obrony przed pełnym doświadczeniem trudnych emocji, które mogą być zbyt bolesne do konfrontacji.

• Predyspozycje psychiczne: Osoby z trudnościami w identyfikacji i wyrażaniu emocji (np. osoby z aleksytymią) mogą być bardziej narażone na rozwój depresji maskowanej.

 

Depresja może manifestować się różnymi objawami zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, co wynika z odmiennych czynników biologicznych, społecznych i kulturowych. Choć podstawowe symptomy depresji, takie jak smutek, przygnębienie czy brak energii, występują u obu płci, istnieją pewne różnice w sposobie, w jaki kobiety i mężczyźni doświadczają i wyrażają te objawy.

Objawy depresji u kobiet:

1. Emocjonalne: Kobiety częściej zgłaszają objawy związane z emocjami, takie jak uczucie smutku, pustki, beznadziejności czy poczucie winy. Mogą być bardziej skłonne do otwartego wyrażania swoich uczuć i poszukiwania wsparcia u innych.

2. Lęk i zmartwienia: Kobiety z depresją częściej doświadczają lęku i niepokoju, co często towarzyszy ich obniżonemu nastrojowi. Zmartwienia o przyszłość, relacje i codzienne wyzwania są typowymi objawami.

3. Problemy ze snem i apetytem: Kobiety mogą mieć większe problemy z bezsennością oraz zaburzeniami apetytu, zarówno w formie jego utraty, jak i nadmiernego jedzenia (emocjonalne objadanie się).

4. Samoocena i poczucie winy: U kobiet depresja może być często związana z nadmiernym poczuciem winy, niską samooceną oraz krytycznym myśleniem o sobie. Mogą bardziej obwiniać siebie za swoje trudności.

5. Zależność społeczna: Kobiety częściej odczuwają pogorszenie samopoczucia w kontekście relacji interpersonalnych. Depresja u kobiet może być związana z problemami w związkach, relacjach rodzinnych czy trudnościami związanymi z rolą opiekunki.

6. Depresja poporodowa: Kobiety mogą doświadczyć depresji poporodowej, która jest specyficzną formą depresji związanej z okresem po urodzeniu dziecka, wywołaną przez zmiany hormonalne i emocjonalne wyzwania macierzyństwa.

Objawy depresji u mężczyzn:

1. Zachowania agresywne i drażliwość: Mężczyźni częściej niż kobiety mogą wyrażać depresję poprzez drażliwość, gniew, a nawet agresję. Zamiast okazywać smutek, mężczyźni mogą być bardziej skłonni do irytacji i wrogości wobec otoczenia.

2. Ukrywanie emocji: Mężczyźni częściej ukrywają swoje emocje i mogą nie rozpoznawać depresji u siebie, co prowadzi do jej zamaskowania. Społeczne oczekiwania dotyczące "męskiej siły" mogą utrudniać im otwarte przyznanie się do trudności emocjonalnych i poszukiwanie pomocy.

3. Zachowania ryzykowne: Depresja u mężczyzn może prowadzić do podejmowania ryzykownych zachowań, takich jak nadużywanie alkoholu, narkotyków, angażowanie się w niebezpieczne aktywności, kompulsywne jedzenie lub hazard. Te działania mogą stanowić mechanizm obronny przed bolesnymi emocjami.

4. Zmęczenie i brak zainteresowania: Mężczyźni często odczuwają silne zmęczenie, brak energii oraz utratę zainteresowania hobby i pracą. Objawiają to jednak częściej poprzez wycofanie z codziennych aktywności, a nie otwarte przyznanie się do przygnębienia.

5. Problemy ze snem i zdrowiem fizycznym: Depresja u mężczyzn może się również manifestować w postaci chronicznego zmęczenia, problemów z zasypianiem, a także dolegliwościami fizycznymi, takimi jak bóle mięśni, bóle głowy, problemy z układem pokarmowym.

6. Niska tolerancja frustracji: Mężczyźni mogą być mniej tolerancyjni na frustrację, co przejawia się częściej w formie impulsywnego zachowania. Mogą mieć trudności z regulowaniem emocji i łatwo wpadać w gniew.

Czynniki różnicujące objawy depresji:

• Biologiczne: Hormonalne różnice, takie jak wpływ estrogenów u kobiet czy testosteronu u mężczyzn, mogą wpływać na sposób, w jaki obie płcie doświadczają i reagują na depresję.

• Społeczne i kulturowe: Normy kulturowe często narzucają różne oczekiwania wobec wyrażania emocji przez kobiety i mężczyzn. Kobiety są bardziej zachęcane do otwartego wyrażania swoich uczuć, podczas gdy mężczyźni mogą być społecznie zniechęcani do tego, by przyznawać się do smutku czy bezsilności.

• Czynniki psychologiczne: Mężczyźni częściej radzą sobie z depresją, stosując mechanizmy obronne, takie jak zaprzeczanie, tłumienie emocji czy projekcja, co prowadzi do maskowania objawów depresji.

 

LĘKI

---

Lęk w psychologii to emocja o charakterze adaptacyjnym, która jest odpowiedzią na sytuacje postrzegane jako zagrożenie. Jest to normalna reakcja organizmu na stres, jednak w przypadku nadmiernej lub przewlekłej formy może stać się problematyczna i prowadzić do poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe. Lęk może przybierać różne formy, od łagodnego niepokoju po skrajne poczucie paniki, i może dotyczyć zarówno realnych, jak i wyimaginowanych zagrożeń.

Lęk jako normalna reakcja

Lęk w umiarkowanym natężeniu jest naturalnym i adaptacyjnym mechanizmem ochronnym. Umożliwia organizmowi przygotowanie się do potencjalnych zagrożeń, mobilizując energię potrzebną do ucieczki lub walki ("reakcja walcz albo uciekaj"). Przyspieszone tętno, napięcie mięśniowe, wzmożona uwaga i zwiększona czujność to typowe reakcje fizjologiczne, które pomagają radzić sobie z niebezpieczeństwem.

Lęk patologiczny

Kiedy lęk staje się nadmierny, przewlekły lub nieproporcjonalny do sytuacji, przestaje pełnić swoją adaptacyjną funkcję i zaczyna utrudniać codzienne funkcjonowanie. W takich przypadkach mówimy o zaburzeniach lękowych, które stanowią jedną z najczęstszych kategorii zaburzeń psychicznych.

Rodzaje zaburzeń lękowych:

1. Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD): Charakteryzuje się chronicznym, nadmiernym zamartwianiem się o różne aspekty życia codziennego, takie jak praca, zdrowie, finanse czy relacje. Lęk jest trudny do kontrolowania i często towarzyszą mu objawy fizyczne, takie jak napięcie mięśni, bóle głowy, problemy ze snem czy zmęczenie.

2. Fobie specyficzne: To intensywny lęk przed określonymi obiektami, sytuacjami lub zjawiskami, które w rzeczywistości nie stanowią realnego zagrożenia. Przykłady to fobia przed pająkami (arachnofobia), lataniem samolotem (awiofobia) czy wysokością (akrofobia). Osoby z fobiami starają się unikać źródła lęku, co może znacząco ograniczać ich życie.

3. Zaburzenie lękowe z napadami paniki (panika): Charakteryzuje się nawracającymi, nagłymi epizodami intensywnego lęku (atakami paniki), które mogą wystąpić bez wyraźnej przyczyny. Objawy obejmują silne bicie serca, pocenie się, drżenie, trudności z oddychaniem, a także poczucie utraty kontroli lub lęk przed śmiercią.

4. Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD): Osoby z OCD doświadczają natrętnych myśli (obsesji), które wywołują intensywny lęk, oraz powtarzalnych zachowań (kompulsji), które mają na celu zmniejszenie tego lęku. Na przykład, obsesyjny lęk przed zarażeniem się może prowadzić do kompulsywnego mycia rąk.

5. Zespół stresu pourazowego (PTSD): Jest to zaburzenie lękowe występujące po przeżyciu lub byciu świadkiem traumatycznego zdarzenia, takiego jak wojna, wypadek, przemoc czy katastrofa. Osoby z PTSD mogą doświadczać nawracających wspomnień (flashbacków), koszmarów sennych, a także unikania sytuacji przypominających o traumie.

6. Zaburzenie lękowe społeczne (fobia społeczna): Przejawia się intensywnym lękiem przed oceną lub krytyką przez innych ludzi. Osoby z fobią społeczną boją się wystąpień publicznych, spotkań towarzyskich lub innych sytuacji, w których mogą być obserwowane, co prowadzi do unikania tych sytuacji.

Przyczyny lęku

Lęk ma złożone podłoże, które obejmuje zarówno czynniki biologiczne, jak i psychologiczne oraz społeczne:

• Biologiczne: Czynniki genetyczne mogą predysponować do wystąpienia zaburzeń lękowych. Zmiany w neuroprzekaźnikach, takich jak serotonina i noradrenalina, mogą również odgrywać rolę w regulacji lęku.

• Psychologiczne: Trudne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak trauma, przemoc, opuszczenie czy chroniczny stres, mogą zwiększać ryzyko zaburzeń lękowych w późniejszym życiu.

• Społeczne: Stresory społeczne, takie jak presja w pracy, problemy finansowe, konflikty w relacjach czy wydarzenia życiowe, mogą wywołać lub nasilić objawy lęku.

Leczenie lęku

Lęk można skutecznie leczyć za pomocą różnych metod:

1. Psychoterapia: Terapie pomagającą pacjentom zmienić wzorce myślenia i zachowania, które podtrzymują lęk. Techniki terapeutyczne pozwalające na pracę z emocjami zamrożonymi w ciele EMDR, Kod Emocji, pozwalają na szybsze poradzenie sobie z przekonaniami, które łączą się z zablokowanymi emocjami w ciele.

2. Farmakoterapia: W leczeniu zaburzeń lękowych często stosuje się leki, takie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), benzodiazepiny, beta-blokery lub inne środki przeciwlękowe, które pomagają w regulacji objawów.

3. Techniki relaksacyjne i mindfulness: Ćwiczenia oddechowe, medytacja mindfulness oraz inne techniki relaksacyjne mogą pomóc w zarządzaniu lękiem, redukując jego fizyczne i psychiczne objawy.

4. Zmiany stylu życia: Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta, ograniczenie kofeiny i alkoholu, odpowiednia ilość snu oraz dbanie o równowagę między pracą a odpoczynkiem mogą znacząco wpłynąć na redukcję lęku.

Lęk, choć naturalny, może stać się problemem, jeśli wymyka się spod kontroli i zaczyna dominować życie jednostki. Zrozumienie przyczyn i objawów lęku jest kluczowe, aby móc skutecznie zarządzać nim i leczyć zaburzenia lękowe, które mogą znacząco obniżać jakość życia